Zbywalność roszczeń o naprawienie szkody planistycznej

Ustawodawca przewiduje trzy roszczenia o wyrównanie szkody powstałej wskutek uchwalenia albo zmiany miejscowego planu, tj. roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę, roszczenie o wykupienie nieruchomości lub jej części albo roszczenie o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości.

W nauce prawa i orzecznictwie rozważano problem zbywalności tych roszczeń, czyli możliwości przeniesienia tych roszczeń na inny podmiot, a następnie wykonania tych roszczeń przez inny podmiot.

Przeniesienie wierzytelności (przelew)

Zgodnie z art. 509 § 1 k.c. roszczenia cywilnoprawne są zasadniczo zbywalne, tj. wierzyciel (osoby uprawnionej z tytułu roszczenia) może bez zgody dłużnika (osoby zobowiązanej z tytułu roszczenia) przenieść wierzytelność na osobę trzecią (co określa się w języku prawnym jako przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania. Przyjmuje się, że co do zasady wszystkie roszczenia majątkowe i cywilnoprawne są zbywalne.

Roszczenia o naprawienie szkody planistycznej są cywilnoprawne i majątkowe. Niemniej, rozważano kwestię ich zbywalności ze względu na zależności, w jakich te roszczenia pozostają względem siebie. Roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę jest alternatywne wobec roszczenia o wykupienie nieruchomości. Oba te roszczenia są natomiast alternatywne wobec roszczenia o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości. Oznacza to, że poszkodowany musi wybrać jedno z nich. Nie jest dopuszczalne dochodzenie wszystkich roszczeń jednocześnie w tym samym stanie faktycznym. Uprawniony nie może domagać się odszkodowania za poniesioną rzeczywistą szkodę i wykupienia nieruchomości lub jej części. W razie zrealizowania któregokolwiek roszczenia pozostałe wygasają.

Zbywalność roszczenia o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości

Zbywalność roszczenia o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości, które przysługuje w razie zbycia nieruchomości po wejściu w życie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego, uregulowane w art. 36 ust. 3 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym nie budzi wątpliwości.

Zbywalność roszczenia o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę albo o wykupienie nieruchomości lub jej części

Trudności sprawia zaś kwestia zbywalności roszczeń z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Ostatnio na ten temat wypowiedział się SN w postanowieniu z 4.10.2022 r. w sprawie o sygn. III CZP 99/22, przyjmując, że roszczenie o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę jest niezbywalne. W nauce prawa stanowisko w tej mierze jest podzielone. Wydaje się jednak, że słuszny jest pogląd o niezbywalności obydwu roszczeń z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym. Z powyższymi roszczeniami jest bowiem związane prawo do wyboru dochodzenia jednego z nich, które wprawdzie nie przybiera postaci roszczenia, lecz prawa podmiotowego kształtującego. W rezultacie, powinny one przysługiwać temu samemu podmiotowi. Nie ulega przy tym wątpliwości, że realizacja roszczenia o wykupienie nieruchomości wymagałaby przeniesienia prawa do nieruchomości na nabywcę roszczenia. W przypadku zaś przeniesienia prawa do nieruchomości, na miejsce wygasłych roszczeń o odszkodowanie za poniesioną rzeczywistą szkodę albo wykupienie nieruchomości lub jej części wchodzi roszczenie o odszkodowanie za obniżenie wartości nieruchomości. Powyższa zależność sprawia, że roszczenia z art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 27 marca 2003 roku o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym należy uznać za niezbywalne.