Prawo rodzinne i opiekuńcze
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia małżeństwa ma na celu przesądzić, czy doszło do skutecznego zawarcia małżeństwa. O nieistnieniu małżeństwa można mówić, gdy nie zostały spełnione przesłanki, o których jest mowa w art. 1 k.r.o. Powództwo może wytoczyć każdy, kto ma w tym interes prawny, a także prokurator. W razie uwzględnienia powództwa o ustalenie nieistnienia małżeństwa przyjmuje się, że nigdy ono nie istniało, czyli nigdy nie zostało skutecznie zawarte.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o unieważnienie małżeństwa oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
W art. 10-15 k.r.o. zostały wymienione przeszkody małżeńskie, czyli okoliczności, które uniemożliwiają zawarcie związku małżeńskiego. W prawie znane są przeszkody: wieku, ubezwłasnowolnienia całkowitego, choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, pozostawania w związku małżeńskim (bigamii), pokrewieństwa lub powinowactwa oraz przysposobienia.
Jeżeli małżeństwo zostało zawarte, pomimo istniejącej przeszkody, a nie zachodzą okoliczności, które spowodowały jego konwalidację (usunięcie przeszkody), wymienione w przepisach osoby (najczęściej każdy z małżonków i prokurator) mają prawo wytoczyć powództwo o unieważnienie małżeństwa.
Powództwo o unieważnienie małżeństwa można wytoczyć także, gdy oświadczenie woli o wstąpieniu w związek małżeński jest dotknięte jedną z wad wymienionych w art. 151 k.r.o. Wadą oświadczenia woli uzasadniającą powództwo o unieważnienie małżeństwa może być: stan wyłączający świadome wyrażenie woli, błąd co do tożsamości drugiej strony, bezprawna groźba drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.
Uprawnionym do wytoczenia powództwa o unieważnienie małżeństwa z powodu wady oświadczenia woli jest małżonek, który złożył oświadczenie dotknięte wadą i prokurator.
Unieważnienie małżeństwa z powodu wady oświadczenia woli nie jest możliwe po upływie sześciu miesięcy od ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, od wykrycia błędu lub ustania obawy wywołanej groźbą – a w każdym wypadku po upływie lat trzech od zawarcia małżeństwa.
Małżeństwo może być unieważnione także wtedy, gdy było zawarte przez pełnomocnika, a brak było zezwolenia sądu na złożenie oświadczenia o wstąpieniu w związek małżeński przez pełnomocnika albo jeżeli pełnomocnictwo było nieważne lub skutecznie odwołane. Uprawnionym do wytoczenia powództwa jest małżonek, który udzielił pełnomocnictwa oraz prokurator. Powództwo o unieważnienie małżeństwa ze względu na wadliwość umocowania pełnomocnika nie może być wytoczone, jeśli małżonkowie podjęli wspólne pożycie.
Skutkiem uwzględnienia powództwa o unieważnienie małżeństwa jest fikcja prawna, że nigdy nie zostało zawarte. Dalszymi konsekwencjami jest powrót do poprzedniego stanu cywilnego, ustanie stosunku powinowactwa i powrót do nazwiska noszonego przed dniem zawarcia małżeństwa.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o rozwód, a także negocjacje na etapie przedsądowym w zakresie rozstrzygnięć objętych treścią wyroku rozwodowego oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 56 k.r.o. jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd rozwiązał małżeństwo przez rozwód. Ustawodawca wprowadził trzy przesłanki negatywne orzeczenia rozwodu. Pomimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia rozwód nie jest bowiem dopuszczalny, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Rozwód nie jest również dopuszczalny, jeżeli żąda go małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba że drugi małżonek wyrazi zgodę na rozwód albo że odmowa jego zgody na rozwód jest w danych okolicznościach sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.
Rozwód może być orzeczony ze wskazaniem, który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia. Sąd jest zobowiązany ustalać, który z małżonków ponosi winę rozkładu pożycia, chyba że małżonkowie zgodnie wnoszą o zaniechanie orzekania o winie. Jeżeli na zgodny wniosek stron sąd nie orzeka o winie rozkładu pożycia, następują skutki takie, jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.
W wyroku orzekającym rozwód sąd rozstrzyga o władzy rodzicielskiej nad wspólnym małoletnim dzieckiem obojga małżonków, kontaktach rodziców z dzieckiem i alimentach. Sąd może na zgodny wniosek stron zaniechać orzekania o utrzymywaniu kontaktów rodziców z dzieckiem.
W wyroku rozwodowym sąd orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego zajmowanego przez małżonków mieszkania przez czas dalszego wspólnego zamieszkania w nim po rozwodzie. W wyjątkowych sytuacjach sąd może nakazać eksmisję małżonka, który przez rażąco naganne postępowanie uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie. Na zgodny wniosek stron sąd może też orzec o podziale wspólnego mieszkania albo o przyznaniu mieszkania jednemu z małżonków, jeżeli drugi z małżonków wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego i pomieszczenia zastępczego.
W wyroku rozwodowym sąd może też dokonać podziału majątku wspólnego na wniosek jednego z małżonków, jeżeli przeprowadzenie podziału nie spowoduje nadmiernej zwłoki w postępowaniu.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o zobowiązanie małżonka do zapłaty świadczeń alimentacyjnych na rzecz drugiego małżonka z powodu niedostatku lub istotnego pogorszenia sytuacji materialnej, a także czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 60 § 1 k.r.o. małżonek rozwiedziony, który nie został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia i który znajduje się w niedostatku, może żądać od drugiego małżonka rozwiedzionego dostarczania środków utrzymania w zakresie odpowiadającym usprawiedliwionym potrzebom uprawnionego oraz możliwościom zarobkowym i majątkowym zobowiązanego.
W myśl natomiast art. 60 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków został uznany za wyłącznie winnego rozkładu pożycia, a rozwód pociąga za sobą istotne pogorszenie sytuacji materialnej małżonka niewinnego, sąd na żądanie małżonka niewinnego może orzec, że małżonek wyłącznie winny obowiązany jest przyczyniać się w odpowiednim zakresie do zaspokajania usprawiedliwionych potrzeb małżonka niewinnego, chociażby ten nie znajdował się w niedostatku.
Ustawodawca określa czas, przez który obowiązek alimentacyjny na rzecz małżonka powinien być wykonywany. Zasadniczo obowiązek zapłaty alimentów wygasa w razie zawarcia przez małżonka uprawnionego z tytułu alimentów nowego małżeństwa. Jeżeli jednak zobowiązanym jest małżonek rozwiedziony, który nie został uznany ze winnego rozkładu pożycia, obowiązek alimentacyjny zasadniczo wygasa także z upływem pięciu lat od orzeczenia rozwodu, chyba że ze względu na wyjątkowe okoliczności sąd przedłuży na żądanie uprawnionego termin pięcioletni.
Według art. 130 k.r.o. obowiązek jednego małżonka do dostarczania środków utrzymania drugiemu małżonkowi po rozwiązaniu lub unieważnieniu małżeństwa albo po orzeczeniu separacji wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych tego małżonka.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu zobowiązującym ojca dziecka, który nie jest mężem matki, do pokrycia wydatków związanych z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki dziecka w okresie porodu i połogu, a także czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 141 § 1 k.r.o. ojciec niebędący mężem matki obowiązany jest przyczynić się w rozmiarze odpowiadającym okolicznościom do pokrycia wydatków związanych
z ciążą i porodem oraz kosztów trzymiesięcznego utrzymania matki w okresie porodu.
Z ważnych powodów matka może żądać udziału ojca w kosztach swego utrzymania przez czas dłuższy niż trzy miesiące. Jeżeli wskutek ciąży lub porodu matka poniosła inne konieczne wydatki albo szczególne straty majątkowe, może ona żądać, ażeby ojciec pokrył odpowiednią część tych wydatków lub strat. Roszczenia powyższe przysługują matce także w wypadku, gdy dziecko urodziło się nieżywe. W myśl zaś art. 141 § 2 k.r.o. roszczenia matki przewidziane w paragrafie poprzedzającym przedawniają się z upływem lat trzech od dnia porodu.
Na podstawie art. 142 k.r.o. można domagać się od mężczyzny niebędącego mężem matki, którego ojcostwo zostało uwiarygodnione, wyłożenia z góry odpowiedniej sumy pieniężnej na koszty utrzymania matki.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o orzeczenie separacji, a także negocjacje na etapie przedsądowym w zakresie rozstrzygnięć objętych treścią orzeczenia w przedmiocie separacji oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 611 § 1 k.r.o. jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia, każdy z małżonków może żądać, ażeby sąd orzekł separację.
W myśl art. 611 § 2 k.r.o. mimo zupełnego rozkładu pożycia orzeczenie separacji nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niej miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego.
Na podstawie art. 611 § 3 k.r.o. jeżeli małżonkowie nie mają wspólnych małoletnich dzieci, sąd może orzec separację na podstawie zgodnego żądania małżonków.
W orzeczeniu rozstrzygającym w przedmiocie separacji zawiera się te same elementy, jak w wyroku rozwodowym.
Skutki orzeczenia separacji są co do zasady takie jak w przypadku rozwodu. Małżonkowie pozostający w separacji nie mogą jednak zawrzeć kolejnego małżeństwa.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o podział majątku wspólnego małżonków, jak i czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Po rozwiązaniu małżeństwa przez rozwód (a wyjątkowo w trakcie procesu o rozwód) sąd na wniosek byłych małżonków może orzec o podziale majątku wspólnego, jeśli między małżonkami obowiązywał ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej.
Do podziału majątku wspólnego stosuje się odpowiednio przepisy o wspólności majątku spadkowego i dziale spadku. Przepisy te natomiast odsyłają do odpowiedniego stosowania przepisów o zniesieniu współwłasności w częściach ułamkowych. Podział majątku wspólnego może więc nastąpić przez:
- podział fizyczny rzeczy wspólnej, chyba że podział rzeczy byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo pociągałby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości,
- przyznanie rzeczy jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego,
- licytację rzeczy.
Zgodnie z art. 43 § 1 k.r.o. zasadą jest, że oboje małżonkowie mają równe udziały w majątku wspólnym. W myśl jednak art. 43 § 2 k.r.o. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, ażeby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku. Spadkobiercy małżonka mogą wystąpić z takim żądaniem tylko w wypadku, gdy spadkodawca wytoczył powództwo o unieważnienie małżeństwa albo o rozwód lub wystąpił o orzeczenie separacji. Ustawodawca dookreśla kryteria, które należy brać pod uwagę podczas oceny, czy sąd może orzec o nierównych udziałach małżonków w majątku wspólnym. Na podstawie art. 43 § 3 k.r.o. oprócz ustalenia, w jakim zakresie każdy z małżonków poczynił wysiłki zmierzające do nabycia poszczególnych składników majątku wspólnego przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
W postępowaniu o podział majątku wspólnego orzeka się także o wydatkach i nakładach poczynionych z majątku wspólnego na majątek osobisty i na odwrót.
Zgodnie z art. 45 § 1 k.r.o. każdy z małżonków powinien zwrócić wydatki i nakłady poczynione z majątku wspólnego na jego majątek osobisty, z wyjątkiem wydatków i nakładów koniecznych na przedmioty majątkowe przynoszące dochód. Może żądać zwrotu wydatków i nakładów, które poczynił ze swojego majątku osobistego na majątek wspólny. Nie można żądać zwrotu wydatków i nakładów zużytych w celu zaspokojenia potrzeb rodziny, chyba że zwiększyły wartość majątku w chwili ustania wspólności. W myśl zaś art. 45 § 2 k.r.o. zwrotu dokonuje się przy podziale majątku wspólnego, jednakże sąd może nakazać wcześniejszy zwrot, jeżeli wymaga tego dobro rodziny. Na podstawie art. 45 § 3 k.r.o. przepisy powyższe stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy dług jednego z małżonków został zaspokojony z majątku wspólnego.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo prawne w zakresie wyboru lub zmiany małżeńskiego ustroju majątkowego i dokonywania poszczególnych czynności prawnych dotyczących składników majątku małżonków.
Ustawodawca przewiduje kilka rodzajów małżeńskich ustrojów majątkowych. Wśród nich wyróżnia się: ustrój ustawowy, ustroje umowne i ustrój przymusowy.
Małżeńskim ustrojem ustawowym jest wspólność majątkowa małżeńska. Jeżeli nie została wyrażona inna wola przez małżonków, z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi wspólność majątkowa małżeńska. Zasadniczo wszystkie prawa majątkowe nabyte po zawarciu małżeństwa wchodzą w skład majątku wspólnego. Oprócz majątku wspólnego każdy z małżonków ma również odrębne majątki osobiste.
Art. 31 § 1 k.r.o. Z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.
Zgodnie z art. 31 § 2 k.r.o. do majątku wspólnego należą w szczególności:
1) pobrane wynagrodzenie za pracę i dochody z innej działalności zarobkowej każdego z małżonków;
2) dochody z majątku wspólnego, jak również z majątku osobistego każdego z małżonków;
3) środki zgromadzone na rachunku otwartego lub pracowniczego funduszu emerytalnego każdego z małżonków;
4) kwoty składek zewidencjonowanych na subkoncie, o którym mowa w art. 40a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz.U. z 2023 r. poz. 1230, 1429, 1672 i 1941);
5) środki zgromadzone na koncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 5 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/1238 z dnia 20 czerwca 2019 r. w sprawie ogólnoeuropejskiego indywidualnego produktu emerytalnego (OIPE) (Dz.Urz. UE L 198 z 25.07.2019, str. 1) oraz na subkoncie OIPE w rozumieniu art. 2 pkt 9 ustawy z dnia 7 lipca 2023 r. o ogólnoeuropejskim indywidualnym produkcie emerytalnym (Dz.U. poz. 1843) każdego z małżonków.
W myśl art. 33 k.r.o. do majątku osobistego każdego z małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej;
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił;
3) prawa majątkowe wynikające ze wspólności łącznej podlegającej odrębnym przepisom;
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków;
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie;
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej utraty zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków powodzenia na przyszłość;
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków;
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków;
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy;
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.
Ustawodawca wymaga zgody drugiego małżonka na dokonanie czynności prawnych, które dotyczą majątku wspólnego. Według art. 37 § 1 k.r.o. zgoda drugiego małżonka jest potrzebna do dokonania:
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia nieruchomości lub użytkowania wieczystego, jak również prowadzącej do oddania nieruchomości do używania lub pobierania z niej pożytków;
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia prawa rzeczowego, którego przedmiotem jest budynek lub lokal;
- czynności prawnej prowadzącej do zbycia, obciążenia, odpłatnego nabycia i wydzierżawienia gospodarstwa rolnego lub przedsiębiorstwa;
- darowizny z majątku wspólnego, z wyjątkiem drobnych darowizn zwyczajowo przyjętych.
Ustawodawca określił także skutki dokonania czynności prawnej bez wymaganej zgody drugiego małżonka.
Zgodnie z art. 37 § 2 k.r.o. ważność umowy, która została zawarta przez jednego z małżonków bez wymaganej zgody drugiego, zależy od potwierdzenia umowy przez drugiego małżonka.
W myśl art. 37 § 3 k.r.o. druga strona może wyznaczyć małżonkowi, którego zgoda jest wymagana, odpowiedni termin do potwierdzenia umowy; staje się wolna po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu.
Zgodnie zaś z art. 37 § 4 k.r.o. jednostronna czynność prawna dokonana bez wymaganej zgody drugiego małżonka jest nieważna.
Wśród umownych ustrojów majątkowych wyróżnia się:
- ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej ograniczonej lub rozszerzonej na mocy umowy małżonków,
- ustrój rozdzielności majątkowej,
- ustrój rozdzielności majątkowej z wyrównaniem dorobków.
Ustanowienie umownego ustroju majątkowego wymaga formy aktu notarialnego.
Ustrój przymusowy jest ustrojem rozdzielności majątkowej.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o sądowe ustanowienie rozdzielności majątkowej małżeńskiej (na przyszłość lub z datą wsteczną), jak i czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 52 § 1 k.r.o. z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej.
W myśl art. 52 § 1a k.r.o. ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej może żądać także wierzyciel jednego z małżonków, jeżeli uprawdopodobni, że zaspokojenie wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym wymaga dokonania podziału majątku wspólnego małżonków.
Według art. 52 § 2 k.r.o. rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu.
Na podstawie art. 52 § 3 k.r.o. ustanowienie rozdzielności majątkowej przez sąd na żądanie jednego z małżonków nie wyłącza zawarcia przez małżonków umowy majątkowej małżeńskiej. Jeżeli rozdzielność majątkowa została ustanowiona na żądanie wierzyciela, małżonkowie mogą zawrzeć umowę majątkową małżeńską po dokonaniu podziału majątku wspólnego lub po uzyskaniu przez wierzyciela zabezpieczenia, albo zaspokojenia wierzytelności, lub po upływie trzech lat od ustanowienia rozdzielności.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo co do problematyki ponoszenia odpowiedzialności za długi małżonka i reprezentację w postępowaniach związanych z realizacją przez wierzycieli w stosunku do jednego z małżonków środków w ramach odpowiedzialności za długi zaciągnięte przez drugiego małżonka.
Odpowiedzialność za długi zaciągnięte przez małżonka zależy od tego, czy pozostają one w związku z zaspokajaniem zwykłych potrzeb rodziny.
Zgodnie z art. 30 § 1 k.r.o. oboje małżonkowie są odpowiedzialni solidarnie za zobowiązania zaciągnięte przez jednego z nich w sprawach wynikających z zaspokajania zwykłych potrzeb rodziny. Jak stanowi art. 30 § 2 k.r.o. z ważnych powodów sąd może na żądanie jednego z małżonków postanowić, że za powyższe zobowiązania odpowiedzialny jest tylko ten małżonek, który je zaciągnął. Postanowienie to może być uchylone w razie zmiany okoliczności. W myśl art. 30 § 3 k.r.o. względem osób trzecich wyłączenie odpowiedzialności solidarnej jest skuteczne, jeżeli było im wiadome.
Zgodnie zaś z art. 41 § 1 k.r.o. jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie za zgodą drugiego małżonka, wierzyciel może żądać zaspokojenia także z majątku wspólnego małżonków. Na podstawie art. 41 § 2 k.r.o. jeżeli małżonek zaciągnął zobowiązanie bez zgody drugiego małżonka albo zobowiązanie jednego z małżonków nie wynika z czynności prawnej, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9, a jeżeli wierzytelność powstała w związku z prowadzeniem przedsiębiorstwa, także z przedmiotów majątkowych wchodzących w skład przedsiębiorstwa. W myśl natomiast art. 41 § 3 k.r.o. jeżeli wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności lub dotyczy majątku osobistego jednego z małżonków, wierzyciel może żądać zaspokojenia z majątku osobistego dłużnika, z wynagrodzenia za pracę lub z dochodów uzyskanych przez dłużnika z innej działalności zarobkowej, jak również z korzyści uzyskanych z jego praw, o których mowa w art. 33 pkt 9.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o nakazanie wypłaty wynagrodzenia do rąk drugiego małżonka, a także czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 28 § 1 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków pozostających we wspólnym pożyciu nie spełnia ciążącego na nim obowiązku przyczyniania się do zaspokajania potrzeb rodziny, sąd może nakazać, ażeby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające temu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka.
Zgodnie z art. 28 § 2 k.r.o. nakaz, o którym mowa w paragrafie poprzedzającym, zachowuje moc mimo ustania po jego wydaniu wspólnego pożycia małżonków. Sąd może jednak na wniosek każdego z małżonków nakaz ten zmienić albo uchylić.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o rozstrzygnięcie w przedmiocie istotnych spraw rodziny, a także czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji, o ile jest to możliwe w danej sytuacji, i wymianę pism) oraz doradztwo prawne w tym zakresie.
Zgodnie z art. 24 k.r.o. małżonkowie rozstrzygają wspólnie o istotnych sprawach rodziny; w braku porozumienia każdy z nich może zwrócić się o rozstrzygnięcie do sądu.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o ustalenie lub o zaprzeczenie macierzyństwa. Art. 619 k.r.o. stanowi, że matką dziecka jest kobieta, która je urodziła. Przepis ten realizuje zasadę wywodzoną jeszcze z prawa rzymskiego, zgodnie z którą matka jest zawsze pewna (mater semper certa est).
Ze względu na praktykę surogacji wprowadzono jednak dalsze szczegółowe rozwiązania. Art. 6110 § 1 k.r.o. stanowi, że jeżeli sporządzono akt urodzenia dziecka nieznanych rodziców albo macierzyństwo kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka zostało zaprzeczone, można żądać ustalenia macierzyństwa. Zgodnie z art. 6110 § 2 k.r.o. powództwo o ustalenie macierzyństwa wytacza dziecko przeciwko matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni. W myśl natomiast art. 6110 § 3 k.r.o. matka wytacza powództwo o ustalenie macierzyństwa przeciwko dziecku, a jeżeli dziecko nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Ustawodawca wprowadza ograniczenia czasowe wytoczenia powództwa o ustalenie macierzyństwa. W myśl art. 6111 k.r.o. matka nie może wytoczyć powództwa o ustalenie macierzyństwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka może wytoczyć powództwo o ustalenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność.
Zgodnie z art. 6112 § 1 k.r.o. jeżeli w akcie urodzenia jest wpisana jako matka kobieta, która dziecka nie urodziła, można żądać zaprzeczenia macierzyństwa. Powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa dziecko wytacza przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, a jeżeli kobieta ta nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Matka wytacza powództwo przeciwko kobiecie wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka i przeciwko dziecku, a jeżeli kobieta ta nie żyje – przeciwko dziecku. Kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka wytacza powództwo przeciwko dziecku. Mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, wytacza powództwo przeciwko dziecku i tej kobiecie, a jeżeli ona nie żyje – przeciwko dziecku.
Podobnie jak w przypadku ustalenia macierzyństwa ustawodawca wprowadza termin do wytoczenia powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa. Według art. 6113 § 1 k.r.o. matka albo kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka jako jego matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia sporządzenia aktu urodzenia dziecka. Zaprzeczenie macierzyństwa może pociągać za sobą także zmiany co do ujawnionego w akcie urodzenia ojcostwa. W myśl art. 6113 § 2 k.r.o. mężczyzna, którego ojcostwo zostało ustalone z uwzględnieniem macierzyństwa kobiety wpisanej w akcie urodzenia dziecka jako jego matka, może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że kobieta wpisana w akcie urodzenia dziecka nie jest matką dziecka, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności.
W myśl art. 6114 § 1 k.r.o. dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od kobiety wpisanej w akcie urodzenia jako jego matka. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.
Zgodnie z art. 6115 § 1 k.r.o. zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, zaprzeczenia macierzyństwa mogą dochodzić jego zstępni.
Na podstawie art. 6116 k.r.o. powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie macierzyństwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie macierzyństwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie macierzyństwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o ustalenie bezskuteczności uznania, ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa.
Ustawodawca wprowadza domniemanie ojcostwa. Zgodnie z art. 62 § 1 k.r.o. jeżeli dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa albo przed upływem trzystu dni od jego ustania lub unieważnienia, domniemywa się, że pochodzi ono od męża matki. Domniemania tego nie stosuje się, jeżeli dziecko urodziło się po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji. Zgodnie z art. 62 § 2 k.r.o. jeżeli jednak dziecko urodziło się przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia małżeństwa, lecz po zawarciu przez matkę drugiego małżeństwa, domniemywa się, że pochodzi ono od drugiego męża. Domniemanie to nie dotyczy przypadku, gdy dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą wyraził zgodę pierwszy mąż matki.
Zaprzeczenie ojcostwa polega na wytoczeniu powództwa w celu obalenia powyższych domniemań. Zaprzeczenie ojcostwa następuje przez wykazanie, że mąż matki nie jest ojcem dziecka. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko urodziło się w następstwie procedury medycznie wspomaganej prokreacji, na którą mąż matki wyraził zgodę. Zaprzeczenie ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. W przypadku śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, zaprzeczenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni.
Zgodnie z art. 63 k.r.o. mąż matki może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Mąż matki powinien wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku.
Zgodnie z art. 69 § 1 k.r.o. matka może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa swego męża w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziała się, że dziecko od niego nie pochodzi, nie później jednak niż do dnia osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Matka powinna wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa przeciwko mężowi i dziecku, a jeżeli mąż nie żyje – przeciwko dziecku.
Według art. 70 § 1 k.r.o. dziecko po osiągnięciu pełnoletności może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od męża swojej matki. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności. Dziecko powinno wytoczyć powództwo przeciwko mężowi swojej matki i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko jej mężowi. Jeżeli mąż matki nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Ustalenie ojcostwa zgodnie z art. 72 § 1 k.r.o. może mieć miejsce, jeżeli nie zachodzi domniemanie, że ojcem dziecka jest mąż jego matki, albo gdy domniemanie takie zostało obalone, ustalenie ojcostwa może nastąpić albo przez uznanie ojcostwa albo na mocy orzeczenia sądu.
Procedurę ustalenia ojcostwa określa art. 84 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem sądowego ustalenia ojcostwa mogą żądać dziecko, jego matka oraz domniemany ojciec dziecka. Matka ani domniemany ojciec nie mogą wytoczyć powództwa o ustalenie ojcostwa po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, matka oraz domniemany ojciec mogą wytoczyć powództwo o ustalenie ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Dziecko albo matka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko domniemanemu ojcu, a gdy ten nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. Domniemany ojciec dziecka wytacza powództwo o ustalenie ojcostwa przeciwko dziecku i matce. Jeżeli matka dziecka nie żyje, powództwo wytacza się przeciwko dziecku, a jeżeli dziecko nie żyje – przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy. W razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni.
Jeśli mężczyzna uznał ojcostwo dziecka, które od niego nie pochodzi, zgodnie z art. 78 § 1 k.r.o. może wytoczyć powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania w terminie roku od dnia, w którym dowiedział się, że dziecko od niego nie pochodzi. W razie uznania ojcostwa przed urodzeniem się dziecka już poczętego bieg tego terminu nie może rozpocząć się przed urodzeniem się dziecka.
Zgodnie z art. 80 k.r.o. po osiągnięciu przez dziecko pełnoletności powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie może być wytoczone ani przez matkę dziecka, ani przez mężczyznę, który uznał ojcostwo.
Dziecko może żądać ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa, jeżeli uznający mężczyzna nie jest jego ojcem. Z żądaniem tym dziecko może wystąpić po osiągnięciu pełnoletności w ciągu roku od dnia, w którym dowiedziało się, że nie pochodzi od mężczyzny, który uznał ojcostwo. Jeżeli dziecko dowiedziało się o tej okoliczności przed dniem osiągnięcia pełnoletności, termin do wytoczenia powództwa biegnie od dnia osiągnięcia pełnoletności.
Mężczyzna, który uznał ojcostwo, wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania przeciwko dziecku i matce, a jeżeli matka nie żyje – przeciwko dziecku.
Matka wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko dziecku i mężczyźnie, który uznał ojcostwo, a jeżeli mężczyzna ten nie żyje – przeciwko dziecku.
Dziecko wytacza powództwo o ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa przeciwko mężczyźnie, który uznał ojcostwo i przeciwko matce, a gdy matka nie żyje – tylko przeciwko temu mężczyźnie. Jeżeli mężczyzna ten nie żyje, powództwo powinno być wytoczone przeciwko kuratorowi ustanowionemu przez sąd opiekuńczy.
Zgodnie z art. 83 § 1 k.r.o. ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka, chyba że dziecko zmarło po wszczęciu postępowania. Według natomiast art. 83 § 2 k.r.o. w razie śmierci dziecka, które wytoczyło powództwo, ustalenia bezskuteczności uznania ojcostwa mogą dochodzić jego zstępni.
Według art. 86 k.r.o. powództwo o ustalenie lub zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa może wytoczyć także prokurator, jeżeli wymaga tego dobro dziecka lub ochrona interesu społecznego. Jeżeli dziecko zmarło przed osiągnięciem pełnoletności, prokurator może wytoczyć powództwo o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa do dnia, w którym dziecko osiągnęłoby pełnoletność. Wytoczenie przez prokuratora powództwa o zaprzeczenie ojcostwa oraz ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa nie jest dopuszczalne, jeżeli dziecko zmarło po osiągnięciu pełnoletności.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo, negocjacje i reprezentację w postępowaniu o ustalenie kontaktów z dzieckiem.
Zgodnie z art. 113 § 1 k.r.o. niezależnie od władzy rodzicielskiej rodzice oraz ich dziecko mają prawo i obowiązek utrzymywania ze sobą kontaktów. Ustawodawca określa także, w jaki sposób mogą być uregulowane kontakty z dzieckiem. W myśl art. 113 § 2 k.r.o. kontakty z dzieckiem obejmują w szczególności przebywanie z dzieckiem (odwiedziny, spotkania, zabieranie dziecka poza miejsce jego stałego pobytu) i bezpośrednie porozumiewanie się, utrzymywanie korespondencji, korzystanie z innych środków porozumiewania się na odległość, w tym ze środków komunikacji elektronicznej.
Art. 1131 k.r.o. wprowadza zasady ustalania kontaktów z dzieckiem. Jeżeli dziecko przebywa stale u jednego z rodziców, sposób utrzymywania kontaktów z dzieckiem przez drugiego z nich rodzice określają wspólnie, kierując się dobrem dziecka i biorąc pod uwagę jego rozsądne życzenia; w braku porozumienia rozstrzyga sąd opiekuńczy. Regułę tę stosuje się odpowiednio, jeżeli dziecko nie przebywa u żadnego z rodziców, a pieczę nad nim sprawuje opiekun lub gdy zostało umieszczone w pieczy zastępczej.
Kontakty z dzieckiem mogą być także ograniczone. Zgodnie z art. 1132 § 1 k.r.o. jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd opiekuńczy ograniczy utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem. Na mocy art. 1132 § 2 k.r.o. sąd opiekuńczy może w szczególności:
1) zakazać spotykania się z dzieckiem;
2) zakazać zabierania dziecka poza miejsce jego stałego pobytu;
3) zezwolić na spotykanie się z dzieckiem tylko w obecności drugiego z rodziców albo opiekuna, kuratora sądowego lub innej osoby wskazanej przez sąd;
4) ograniczyć kontakty do określonych sposobów porozumiewania się na odległość;
5) zakazać porozumiewania się na odległość.
Poza przypadkami ograniczenia kontaktów z dzieckiem jest możliwe także ustanowienie zakazu realizacji tych kontaktów. Według art. 1133 k.r.o. jeżeli utrzymywanie kontaktów rodziców z dzieckiem poważnie zagraża dobru dziecka lub je narusza, sąd zakaże ich utrzymywania.
Zgodnie z art. 1134 k.r.o. sąd opiekuńczy, orzekając w sprawie kontaktów z dzieckiem, może zobowiązać rodziców do określonego postępowania, w szczególności skierować ich do placówek lub specjalistów zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń.
Na podstawie art. 1135 k.r.o. sąd opiekuńczy może zmienić rozstrzygnięcie w sprawie kontaktów, jeżeli wymaga tego dobro dziecka.
Według art. 1136 k.r.o. przepisy niniejszego oddziału stosuje się odpowiednio do kontaktów rodzeństwa, dziadków, powinowatych w linii prostej, a także innych osób, jeżeli sprawowały one przez dłuższy czas pieczę nad dzieckiem.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo i reprezentację w postępowaniu o ograniczenie, zawieszenie, pozbawienie i przywrócenie władzy rodzicielskiej.
Zgodnie z art. 92 k.r.o. dziecko pozostaje aż do pełnoletności pod władzą rodzicielską.
Według art. 93 § 1 k.r.o. władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom. Ustawodawca umożliwia sądowi ingerencję w zakres wykonywanej władzy rodzicielskiej. Według art. 93 § 2 k.r.o. jeżeli wymaga tego dobro dziecka, sąd w wyroku ustalającym pochodzenie dziecka może orzec o zawieszeniu, ograniczeniu lub pozbawieniu władzy rodzicielskiej jednego lub obojga rodziców.
Art. 94 § 1 k.r.o. wprowadza zasadę, według której jeżeli jedno z rodziców nie żyje albo nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, władza rodzicielska przysługuje drugiemu z rodziców. To samo dotyczy wypadku, gdy jedno z rodziców zostało pozbawione władzy rodzicielskiej albo gdy jego władza rodzicielska uległa zawieszeniu. Zgodnie z art. 94 § 3 k.r.o. jeżeli żadnemu z rodziców nie przysługuje władza rodzicielska albo jeżeli rodzice są nieznani, ustanawia się dla dziecka opiekę.
Według art. 95 § 1 k.r.o. władza rodzicielska obejmuje w szczególności obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, z poszanowaniem jego godności i praw. Zgodnie z art. 95 § 2 k.r.o. dziecko pozostające pod władzą rodzicielską winno rodzicom posłuszeństwo, a w sprawach, w których może samodzielnie podejmować decyzje i składać oświadczenia woli, powinno wysłuchać opinii i zaleceń rodziców formułowanych dla jego dobra. Na mocy zaś art. 95 § 3 k.r.o. władza rodzicielska powinna być wykonywana tak, jak tego wymaga dobro dziecka i interes społeczny. Wykonywanie władzy rodzicielskiej powinno uwzględniać stanowisko dziecka. Art. 95 § 4 k.r.o. rodzice przed powzięciem decyzji w ważniejszych sprawach dotyczących osoby lub majątku dziecka powinni je wysłuchać, jeżeli rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości dziecka na to pozwala, oraz uwzględnić w miarę możliwości jego rozsądne życzenia.
Według art. 96 § 1 k.r.o. piecza nad osobą dziecka polega na tym, że rodzice wychowują dziecko pozostające pod ich władzą rodzicielską i kierują nim. Obowiązani są troszczyć się o fizyczny i duchowy rozwój dziecka i przygotować je należycie do pracy dla dobra społeczeństwa odpowiednio do jego uzdolnień. Zgodnie z art. 96 § 2 k.r.o. rodzice, którzy nie mają pełnej zdolności do czynności prawnych, uczestniczą w sprawowaniu bieżącej pieczy nad osobą dziecka i w jego wychowaniu, chyba że sąd opiekuńczy ze względu na dobro dziecka postanowi inaczej.
Na podstawie art. 961 k.r.o. osobom wykonującym władzę rodzicielską oraz sprawującym opiekę lub pieczę nad małoletnim zakazuje się stosowania kar cielesnych.
Według art. 97 § 1 k.r.o. jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom, każde z nich jest obowiązane i uprawnione do jej wykonywania. Zgodnie zaś z art. 97 § 2 k.r.o. o istotnych sprawach dziecka rodzice rozstrzygają wspólnie; w braku porozumienia między nimi rozstrzyga sąd opiekuńczy.
W szczególny sposób została uregulowana władza rodzicielska rodziców, którzy nie żyją razem. Zgodnie z art. 107 § 1 k.r.o. jeżeli władza rodzicielska przysługuje obojgu rodzicom żyjącym w rozłączeniu, sąd opiekuńczy może ze względu na dobro dziecka określić sposób jej wykonywania i utrzymywania kontaktów z dzieckiem. Sąd pozostawia władzę rodzicielską obojgu rodzicom, jeżeli przedstawili zgodne z dobrem dziecka pisemne porozumienie o sposobie wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Rodzeństwo powinno wychowywać się wspólnie, chyba że dobro dziecka wymaga innego rozstrzygnięcia. Jednakże według art. 107 § 2 k.r.o. w braku porozumienia, o którym mowa w § 1, sąd, uwzględniając prawo dziecka do wychowania przez oboje rodziców, rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do osoby dziecka, jeżeli dobro dziecka za tym przemawia.
Sąd może orzec o ograniczeniu władzy rodzicielskiej w przypadkach określonych w art. 109 k.r.o. Jeżeli dobro dziecka jest zagrożone, sąd opiekuńczy wyda odpowiednie zarządzenia, które pociągają za sobą ograniczenie władzy rodzicielskiej. Sąd opiekuńczy może w szczególności:
- zobowiązać rodziców oraz małoletniego do określonego postępowania, w szczególności do pracy z asystentem rodziny, realizowania innych form pracy z rodziną, skierować małoletniego do placówki wsparcia dziennego, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej lub skierować rodziców do placówki albo specjalisty zajmujących się terapią rodzinną, poradnictwem lub świadczących rodzinie inną stosowną pomoc z jednoczesnym wskazaniem sposobu kontroli wykonania wydanych zarządzeń;
- określić, jakie czynności nie mogą być przez rodziców dokonywane bez zezwolenia sądu, albo poddać rodziców innym ograniczeniom, jakim podlega opiekun;
- poddać wykonywanie władzy rodzicielskiej stałemu nadzorowi kuratora sądowego;
- skierować małoletniego do organizacji lub instytucji powołanej do przygotowania zawodowego albo do innej placówki sprawującej częściową pieczę nad dziećmi;
- zarządzić umieszczenie małoletniego w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej albo powierzyć tymczasowo pełnienie funkcji rodziny zastępczej małżonkom lub osobie, niespełniającym warunków dotyczących rodzin zastępczych, w zakresie niezbędnych szkoleń, określonych w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej albo zarządzić umieszczenie małoletniego w zakładzie opiekuńczo-leczniczym, w zakładzie pielęgnacyjno-opiekuńczym lub w zakładzie rehabilitacji leczniczej.
Oprócz ograniczenia władzy rodzicielskiej sąd może tę władzę zawiesić. Według art. 110 § 1 k.r.o. w razie przemijającej przeszkody w wykonywaniu władzy rodzicielskiej sąd opiekuńczy może orzec jej zawieszenie. Zgodnie z art. 110 § 2 k.r.o. zawieszenie będzie uchylone, gdy jego przyczyna odpadnie.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej jest natomiast możliwe w sytuacjach określonych w art. 111 k.r.o. Jeżeli władza rodzicielska nie może być wykonywana z powodu trwałej przeszkody albo jeżeli rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swe obowiązki względem dziecka, sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może być orzeczone także w stosunku do jednego z rodziców. Sąd może pozbawić rodziców władzy rodzicielskiej, jeżeli mimo udzielonej pomocy nie ustały przyczyny zastosowania art. 109 § 2 pkt 5, a w szczególności gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem. W razie ustania przyczyny, która była podstawą pozbawienia władzy rodzicielskiej, sąd opiekuńczy może władzę rodzicielską przywrócić.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o zapłatę alimentów na rzecz dziecka lub innych krewnych, a także podejmowanie czynności na etapie przedsądowym (w tym prowadzenie negocjacji i wymianę pism).
Zgodnie z art. 128 k.r.o. obowiązek dostarczania środków utrzymania, a w miarę potrzeby także środków wychowania (obowiązek alimentacyjny) obciąża krewnych w linii prostej oraz rodzeństwo.
Według art. 129 § 1 k.r.o. obowiązek alimentacyjny obciąża zstępnych przed wstępnymi, a wstępnych przed rodzeństwem; jeżeli jest kilku zstępnych lub wstępnych – obciąża bliższych stopniem przed dalszymi. Zgodnie zaś z art. 129 § 2 k.r.o. krewnych w tym samym stopniu obciąża obowiązek alimentacyjny w częściach odpowiadających ich możliwościom zarobkowym i majątkowym.
Szczególną regulację przyjęto co do obowiązku alimentacyjnego między osobami pozostającymi w relacji przysposobienia. Według art. 131 § 1 k.r.o. jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, obowiązek alimentacyjny względem przysposobionego obciąża przysposabiającego przed wstępnymi i rodzeństwem przysposobionego, a obowiązek alimentacyjny względem wstępnych i rodzeństwa obciąża przysposobionego dopiero w ostatniej kolejności. Ponadto, zgodnie z art. 131 § 2 k.r.o. jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przysposobienie nie ma wpływu na obowiązek alimentacyjny między przysposobionym a tym drugim małżonkiem i jego krewnymi.
Wykonywanie obowiązku alimentacyjnego następuje w określonej prawem kolejności. Według art. 132 k.r.o. obowiązek alimentacyjny zobowiązanego w dalszej kolejności powstaje dopiero wtedy, gdy nie ma osoby zobowiązanej w bliższej kolejności albo gdy osoba ta nie jest w stanie uczynić zadość swemu obowiązkowi lub gdy uzyskanie od niej na czas potrzebnych uprawnionemu środków utrzymania jest niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami.
Obowiązek alimentacyjny między rodzicami a dzieckiem został uregulowany w art. 133 k.r.o. Rodzice obowiązani są do świadczeń alimentacyjnych względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie, chyba że dochody z majątku dziecka wystarczają na pokrycie kosztów jego utrzymania i wychowania. Poza powyższym wypadkiem uprawniony do świadczeń alimentacyjnych jest tylko ten, kto znajduje się w niedostatku. Rodzice mogą uchylić się od świadczeń alimentacyjnych względem dziecka pełnoletniego, jeżeli są one połączone z nadmiernym dla nich uszczerbkiem lub jeżeli dziecko nie dokłada starań w celu uzyskania możności samodzielnego utrzymania się.
Obowiązek alimentacyjny wobec rodzeństwa może być wyłączony w niektórych sytuacjach. Według art. 134 k.r.o. w stosunku do rodzeństwa zobowiązany może uchylić się od świadczeń alimentacyjnych, jeżeli są one połączone z nadmiernym uszczerbkiem dla niego lub dla jego najbliższej rodziny.
Wysokość alimentów ustala się na podstawie ściśle określonych przesłanek. Zgodnie z art. 135 § 1 k.r.o. zakres świadczeń alimentacyjnych zależy od usprawiedliwionych potrzeb uprawnionego oraz od zarobkowych i majątkowych możliwości zobowiązanego. Według art. 135 § 2 k.r.o. wykonanie obowiązku alimentacyjnego względem dziecka, które nie jest jeszcze w stanie utrzymać się samodzielnie albo wobec osoby niepełnosprawnej może polegać w całości lub w części na osobistych staraniach o utrzymanie lub o wychowanie uprawnionego; w takim wypadku świadczenie alimentacyjne pozostałych zobowiązanych polega na pokrywaniu w całości lub w części kosztów utrzymania lub wychowania uprawnionego.
W myśl art. 135 § 3 k.r.o. na zakres świadczeń alimentacyjnych nie wpływają:
- świadczenia z pomocy społecznej lub funduszu alimentacyjnego, o którym mowa w ustawie z dnia 7 września 2007 r. o pomocy osobom uprawnionym do alimentów (Dz.U. z 2023 r. poz. 1993), podlegające zwrotowi przez zobowiązanego do alimentacji;
- świadczenia, wydatki i inne środki finansowe związane z umieszczeniem dziecka w pieczy zastępczej, o których mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej;
- świadczenie wychowawcze, o którym mowa w ustawie z dnia 11 lutego 2016 r. o pomocy państwa w wychowywaniu dzieci (Dz.U. z 2023 r. poz. 810 i 1565);
- świadczenia rodzinne, o których mowa w ustawie z dnia 28 listopada 2003 r. o świadczeniach rodzinnych (Dz.U. z 2023 r. poz. 390, 658 i 1429);
- rodzicielskie świadczenie uzupełniające, o którym mowa w ustawie z dnia 31 stycznia 2019 r. o rodzicielskim świadczeniu uzupełniającym (Dz.U. z 2022 r. poz. 1051).
Wyzbycie się praw majątkowych nie wpływa na zakres obowiązku alimentacyjnego. Zgodnie z art. 136 k.r.o. jeżeli w ciągu ostatnich trzech lat przed sądowym dochodzeniem świadczeń alimentacyjnych osoba, która była już do tych świadczeń zobowiązana, bez ważnego powodu zrzekła się prawa majątkowego lub w inny sposób dopuściła do jego utraty albo jeżeli zrzekła się zatrudnienia lub zmieniła je na mniej zyskowne, nie uwzględnia się wynikłej stąd zmiany przy ustalaniu zakresu świadczeń alimentacyjnych.
Ustawodawca ustanowił termin przedawnienia roszczeń alimentacyjnych. Zgodnie z art. 137 § 1 k.r.o. roszczenia o świadczenia alimentacyjne przedawniają się z upływem lat trzech. Według art. 137 § 2 k.r.o. niezaspokojone potrzeby uprawnionego z czasu przed wniesieniem powództwa o alimenty sąd uwzględnia zasądzając odpowiednią sumę pieniężną. W uzasadnionych wypadkach sąd może rozłożyć zasądzone świadczenie na raty.
Orzeczenia, które zapadają w sprawach o zasądzenie świadczeń alimentacyjnych mogą być zmieniane. Zgodnie z art. 138 k.r.o. w razie zmiany stosunków można żądać zmiany orzeczenia lub umowy dotyczącej obowiązku alimentacyjnego.
Zgodnie z art. 139 k.r.o. obowiązek alimentacyjny nie przechodzi na spadkobierców zobowiązanego.
Ustawodawca przewiduje możliwość odzyskania uiszczonych świadczeń alimentacyjnych od osoby, która była zobowiązana z tytułu tych świadczeń w pierwszej kolejności lub za którą zostały one pokryte. Zgodnie z art. 140 § 1 k.r.o. osoba, która dostarcza drugiemu środków utrzymania lub wychowania nie będąc do tego zobowiązana albo będąc zobowiązana z tego powodu, że uzyskanie na czas świadczeń alimentacyjnych od osoby zobowiązanej w bliższej lub tej samej kolejności byłoby dla uprawnionego niemożliwe lub połączone z nadmiernymi trudnościami, może żądać zwrotu od osoby, która powinna była te świadczenia spełnić. Roszczenie regresowe przedawnia się z upływem lat trzech.
Obowiązek alimentacyjny dotyczy także powinowatych. Zgodnie z art. 144 § 1 k.r.o. dziecko może żądać świadczeń alimentacyjnych od męża swojej matki, niebędącego jego ojcem, jeżeli odpowiada to zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje dziecku w stosunku do żony swego ojca, niebędącej jego matką. Według art. 144 § 2 k.r.o. mąż matki dziecka, niebędący jego ojcem, może żądać od dziecka świadczeń alimentacyjnych, jeżeli przyczyniał się do wychowania i utrzymania dziecka, a żądanie jego odpowiada zasadom współżycia społecznego. Takie samo uprawnienie przysługuje żonie ojca dziecka, niebędącej matką dziecka. W myśl art. 144 § 3 k.r.o. do obowiązku świadczeń przewidzianego w poprzedzających paragrafach stosuje się odpowiednio przepisy o obowiązku alimentacyjnym między krewnymi.
Ustawodawca przewiduje wyjątkowo możliwość wyłączenia obowiązku alimentacyjnego. Art. 1441 k.r.o. stanowi bowiem, że zobowiązany może uchylić się od wykonania obowiązku alimentacyjnego względem uprawnionego, jeżeli żądanie alimentów jest sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Nie dotyczy to obowiązku rodziców względem ich małoletniego dziecka.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o zezwolenie na dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd nad majątkiem dziecka, o sporządzenie inwentarza majątku dziecka, o odszkodowanie za wyrządzenie szkody wskutek dokonania czynności zarządu majątkiem dziecka w sposób naruszający jego interesy lub wywołujący niekorzystny skutek dla majątku dziecka i o ustanowienie kuratora majątku dziecka, a ponadto podejmowanie stosownych czynności na etapie przedsądowym (w tym także prowadzenie negocjacji i wymianę pism).
Zgodnie z art. 101 § 1 k.r.o. rodzice obowiązani są sprawować z należytą starannością zarząd majątkiem dziecka pozostającego pod ich władzą rodzicielską. Według art. 101 § 2 k.r.o. zarząd sprawowany przez rodziców nie obejmuje jendak zarobku dziecka ani przedmiotów oddanych mu do swobodnego użytku. W myśl art. 101 § 3 k.r.o. rodzice nie mogą bez zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. z 2023 r. poz. 1550, 1429, 1606, 1615, 1667 i 1860), sądu spadku dokonywać czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu ani wyrażać zgody na dokonywanie takich czynności przez dziecko. Na potrzeby usprawnienia postępowań o stwierdzenie nabycia spadku wprowadzono także art. 101 § 4 k.r.o. Zgodnie z tym przepisem jeżeli dziecko jest powołane do dziedziczenia wskutek uprzedniego odrzucenia spadku przez rodzica, to czynność polegająca na odrzuceniu spadku w imieniu dziecka przez rodzica, któremu w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, gdy jest dokonywana za zgodą drugiego z rodziców, któremu również w tym zakresie przysługuje władza rodzicielska, albo gdy jest dokonywana wspólnie, nie wymaga zezwolenia sądu opiekuńczego albo, w przypadkach wskazanych w art. 6401 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, sądu spadku – jeżeli spadek odrzucają inni zstępni rodziców tego dziecka. W braku porozumienia rodziców stosuje się przepis § 3.
Możliwe jest ograniczenie zakresu zarządu majątkiem dziecka. Według art. 102 k.r.o. w umowie darowizny albo w testamencie można zastrzec, że przedmioty przypadające dziecku z tytułu darowizny lub testamentu nie będą objęte zarządem sprawowanym przez rodziców. W wypadku takim, gdy darczyńca lub spadkodawca nie wyznaczył zarządcy, sprawuje zarząd kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy.
Zgodnie z art. 103 k.r.o. czysty dochód z majątku dziecka powinien być przede wszystkim obracany na utrzymanie i wychowanie dziecka oraz jego rodzeństwa, które wychowuje się razem z nim, nadwyżka zaś na inne uzasadnione potrzeby rodziny.
Poza wydawaniem zezwoleń na dokonanie czynności przekraczających zwykły zarząd majątkiem dziecka sąd może nakazać sporządzenie inwentarza majątku dziecka i składać zawiadomienia o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, a także ustalić wartość rozporządzeń, które mogą być dokonywane bez zezwolenia sądu opiekuńczego. Zgodnie z art. 104 § 1 k.r.o. sąd opiekuńczy może nakazać rodzicom, żeby sporządzili inwentarz majątku dziecka i przedstawili go sądowi oraz zawiadamiali sąd o ważniejszych zmianach w stanie tego majątku, w szczególności o nabyciu przez dziecko przedmiotów majątkowych o znacznej wartości. Według art. 104 § 2 k.r.o. sąd opiekuńczy może w uzasadnionych wypadkach ustalić wartość rozporządzeń dotyczących ruchomości, pieniędzy i papierów wartościowych, których dziecko lub rodzice mogą dokonywać każdego roku bez zezwolenia sądu opiekuńczego, z zastrzeżeniem art. 103.
Ustawodawca uregulował obowiązki rodziców po zakończeniu sprawowania zarządu nad majątkiem dziecka. Art. 105 k.r.o. stanowi, że po ustaniu zarządu rodzice obowiązani są oddać dziecku lub jego przedstawicielowi ustawowemu zarządzany przez nich majątek dziecka. Na żądanie dziecka lub jego przedstawiciela ustawowego, zgłoszone przed upływem roku od ustania zarządu, rodzice obowiązani są złożyć rachunek z zarządu. Żądanie to nie może jednak dotyczyć dochodów z majątku pobranych w czasie wykonywania władzy rodzicielskiej.
Pomoc prawna obejmuje reprezentację w postępowaniu o przysposobienie i rozwiązanie przysposobienia.
Ustawodawca określa ogólne przesłanki i zasady przysposobienia. Zgodnie z art. 114 § 1 k.r.o. przysposobić można osobę małoletnią, tylko dla jej dobra. Wymóg wieku powinien być spełniony w dniu złożenia wniosku o przysposobienie w myśl art. 114 § 2 k.r.o. Wymaga się także, aby przysposabiający spełniał określone kryteria. Według art. 1141 § 1 k.r.o. przysposobić może osoba mająca pełną zdolność do czynności prawnych, jeżeli jej kwalifikacje osobiste uzasadniają przekonanie, że będzie należycie wywiązywała się z obowiązków przysposabiającego oraz posiada opinię kwalifikacyjną oraz świadectwo ukończenia szkolenia organizowanego przez ośrodek adopcyjny, o którym mowa w przepisach o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej, chyba że obowiązek ten jej nie dotyczy. W myśl art. 1141 § 2 k.r.o. między przysposabiającym a przysposobionym powinna istnieć odpowiednia różnica wieku. Wprowadzono ograniczenia dopuszczalności przysposobienia zagranicznego. Art. 1142 § 1 k.r.o. stanowi bowiem, że przysposobienie, które spowoduje zmianę dotychczasowego miejsca zamieszkania przysposabianego w Rzeczypospolitej Polskiej na miejsce zamieszkania w innym państwie, może nastąpić wówczas, gdy tylko w ten sposób można zapewnić przysposabianemu odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne. Zgodnie z art. 1142 § 2 k.r.o. przepis ten nie ma jednak zastosowania, jeżeli między przysposabiającym a przysposabianym istnieje stosunek pokrewieństwa lub powinowactwa albo gdy przysposabiający już przysposobił siostrę lub brata przysposabianego.
Ustawodawca wprowadza zasadę, że małżonkowie, którzy mają występować w roli osób przysposabiających, powinni współdziałać ze sobą w zakresie podejmowania decyzji o przysposobieniu. W myśl art. 115 § 1 k.r.o. przysposobić wspólnie mogą tylko małżonkowie. Zgodnie z art. 115 § 2 k.r.o. przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego także wtedy, gdy osoba przysposobiona przez jednego z małżonków zostaje następnie przysposobiona przez drugiego małżonka. Według art. 115 § 3 k.r.o. sąd opiekuńczy może na wniosek przysposabiającego orzec, że przysposobienie ma skutki przysposobienia wspólnego, jeżeli przysposabiający był małżonkiem osoby, która wcześniej dziecko przysposobiła, a małżeństwo ustało przez śmierć małżonka, który już dokonał przysposobienia. Zasadniczo małżonkowie powinni być zgodni co do decyzji o przysposobieniu. Art. 116 k.r.o. stanowi bowiem, że przysposobienie przez jednego z małżonków nie może nastąpić bez zgody drugiego małżonka, chyba że ten nie ma zdolności do czynności prawnych albo że porozumienie się z nim napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody.
W art. 117-119 k.r.o. opisano najważniejsze proceduralne wymogi wydania orzeczenia co do przysposobienia. Nie można dokonać przysposobienia na drodze pozasądowej. Przysposobienie następuje przez orzeczenie sądu opiekuńczego wydane na żądanie przysposabiającego. Orzeczenie co do zasady nie może być wydane po śmierci przysposabiającego lub osoby, która ma być przysposobiona. Po śmierci osoby, która ma być przysposobiona, nigdy nie będzie można orzec o przysposobieniu. Po śmierci przysposabiającego orzeczenie o przysposobieniu może być wydane wyjątkowo, jeżeli z żądaniem przysposobienia wystąpili oboje małżonkowie, jeden z nich zmarł po wszczęciu postępowania, a drugi żądanie przysposobienia wspólnie przez małżonków podtrzymuje oraz gdy przez dłuższy czas przed wszczęciem postępowania przysposabiany pozostawał pod pieczą wnioskodawców lub tylko zmarłego wnioskodawcy i między stronami powstała więź jak między rodzicami a dzieckiem. Na miejsce zmarłego w postępowaniu wstępuje kurator ustanowiony przez sąd opiekuńczy. Przysposobienie orzeczone po śmierci małżonka, który miał stać się przysposabiającym, ma takie same skutki jak orzeczone przed śmiercią małżonka. Przysposobienie nie stoi na przeszkodzie ponownemu przysposobieniu po śmierci przysposabiającego.
Poza powyższymi wymogami ustawodawca stawia dodatkowo dwa dotyczące zgody na przysposobienie, które zostały określone w art. 118 i 119 k.r.o. Do przysposobienia potrzebna jest zgoda przysposabianego, który ukończył lat trzynaście. Sąd opiekuńczy powinien wysłuchać przysposabianego, który nie ukończył lat trzynastu, jeżeli może on pojąć znaczenie przysposobienia. Sąd opiekuńczy może wyjątkowo orzec przysposobienie bez żądania zgody przysposabianego lub bez jego wysłuchania, jeżeli nie jest on zdolny do wyrażenia zgody lub jeżeli z oceny stosunku między przysposabiającym a przysposabianym wynika, że uważa się on za dziecko przysposabiającego, a żądanie zgody lub wysłuchanie byłoby sprzeczne z dobrem przysposabianego. Do uwzględnienia wniosku o przysposobienie jest potrzebna też zgoda rodziców przysposabianego, chyba że zostali oni pozbawieni władzy rodzicielskiej lub są nieznani albo porozumienie się z nimi napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Sąd opiekuńczy może, ze względu na szczególne okoliczności, orzec przysposobienie mimo braku zgody rodziców, których zdolność do czynności prawnych jest ograniczona, jeżeli odmowa zgody na przysposobienie jest oczywiście sprzeczna z dobrem dziecka.
Wyróżnia się trzy rodzaje przysposobienia: pełne, niepełne i całkowite.
Przesłanki przysposobienia całkowitego (nierozerwalnego) zostały określone w art. 1191 k.r.o. Rodzice mogą przed sądem opiekuńczym wyrazić zgodę na przysposobienie swego dziecka w przyszłości bez wskazania osoby przysposabiającego. Rodzicom, którzy wyrazili taką zgodę, władza rodzicielska i prawo do kontaktów z dzieckiem nie przysługują. Zgodę tę mogą odwołać przez oświadczenie złożone przed sądem opiekuńczym, nie później jednak niż przed wszczęciem sprawy o przysposobienie. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio, jeżeli jedno z rodziców wyraziło taką zgodę, a zgoda drugiego nie jest do przysposobienia potrzebna. Przepisu tego nie stosuje się, jeżeli porozumienie się z drugim rodzicem napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Przepisy o przysposobieniu za zgodą rodziców bez wskazania osoby przysposabiającego stosuje się odpowiednio również wtedy, gdy rodzice przysposabianego są nieznani albo nie żyją, jeżeli sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu tak postanowi.
W wypadku gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na jego przysposobienie bez wskazania osoby przysposabiającego, nie jest dopuszczalne ustalenie pochodzenia przysposobionego przez uznanie ojcostwa, sądowe ustalenie lub zaprzeczenie jego pochodzenia, ustalenie bezskuteczności uznania ojcostwa.
W art. 121-123 k.r.o. uregulowano zaś przysposobienie pełne. Art. 121 k.r.o. stanowi, że przez przysposobienie powstaje między przysposabiającym a przysposobionym taki stosunek, jak między rodzicami a dziećmi. Przysposobiony nabywa prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa w stosunku do krewnych przysposabiającego. Ustają prawa oraz obowiązki przysposobionego wynikające z pokrewieństwa względem jego krewnych, jak również prawa i obowiązki tych krewnych względem niego. Skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego.
Przysposobienie pełne ujawnia się w nazwisku i imieniu przysposobionego. Zgodnie z art. 122 § 1 k.r.o. przysposobiony otrzymuje nazwisko przysposabiającego, a jeżeli został przysposobiony przez małżonków wspólnie albo jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka – nazwisko, które noszą albo nosiłyby dzieci zrodzone z tego małżeństwa. Zgodnie z art. 122 § 2 k.r.o. na żądanie osoby, która ma być przysposobiona, i za zgodą przysposabiającego sąd opiekuńczy w orzeczeniu o przysposobieniu postanawia, że przysposobiony nosić będzie nazwisko złożone z jego dotychczasowego nazwiska i nazwiska przysposabiającego. Jeżeli przysposabiający albo przysposobiony nosi złożone nazwisko, sąd opiekuńczy rozstrzyga, który człon tego nazwiska wejdzie w skład nazwiska przysposobionego. Przepisu tego nie stosuje się w razie sporządzenia nowego aktu urodzenia przysposobionego z wpisaniem przysposabiających jako jego rodziców. Na podstawie art. 122 § 3 k.r.o. na wniosek przysposabiającego sąd opiekuńczy może w orzeczeniu o przysposobieniu zmienić imię lub imiona przysposobionego. Jeżeli przysposobiony ukończył lat trzynaście, może to nastąpić tylko za jego zgodą. Przepis art. 118 § 2 stosuje się odpowiednio.
Dalsze skutki przysposobienia pełnego określa art. 123 k.r.o. Przez przysposobienie ustaje dotychczasowa władza rodzicielska lub opieka nad przysposobionym. Jeżeli jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, władza rodzicielska przysługuje obojgu małżonkom wspólnie.
Przysposobienie niepełne zostało natomiast uregulowane w art. 124 k.r.o. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy orzeka, że skutki przysposobienia polegać będą wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym. Jednakże i w tym wypadku skutki przysposobienia rozciągają się na zstępnych przysposobionego. Nie jest dopuszczalne ograniczenie skutków przysposobienia w wypadku, gdy rodzice przysposobionego wyrazili przed sądem opiekuńczym zgodę na przysposobienie dziecka bez wskazania osoby przysposabiającego. Na żądanie przysposabiającego i za zgodą osób, których zgoda jest do przysposobienia potrzebna, sąd opiekuńczy może w okresie małoletności przysposobionego zmienić przysposobienie orzeczone stosownie do § 1 na przysposobienie, którego skutki podlegają przepisom art. 121-123.
W niektórych sytuacjach możliwe jest rozwiązanie przysposobienia. W myśl art. 125 § 1 k.r.o. z ważnych powodów zarówno przysposobiony, jak i przysposabiający mogą żądać rozwiązania stosunku przysposobienia przez sąd. Według art. 127 k.r.o. powództwo o rozwiązanie przysposobienia może wytoczyć także prokurator. Rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, jeżeli wskutek niego miałoby ucierpieć dobro małoletniego dziecka. Orzekając rozwiązanie stosunku przysposobienia, sąd może, stosownie do okoliczności, utrzymać w mocy wynikające z niego obowiązki alimentacyjne. Art. 125 § 2 k.r.o. stanowi, że po śmierci przysposobionego lub przysposabiającego rozwiązanie stosunku przysposobienia nie jest dopuszczalne, chyba że przysposabiający zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie stosunku przysposobienia. Wówczas na miejsce przysposabiającego w procesie wstępuje kurator ustanowiony przez sąd.
Jednakże, przysposobienie całkowite nie może być rozwiązane.
Zgodnie z art. 126 § 1 k.r.o. z chwilą rozwiązania stosunku przysposobienia ustają jego skutki. Jeżeli rozwiązanie nastąpiło po śmierci przysposabiającego, uważa się, że skutki przysposobienia ustały z chwilą jego śmierci. Według art. 126 § 2 k.r.o. przysposobiony zachowuje nazwisko nabyte przez przysposobienie oraz otrzymane w związku z przysposobieniem imię lub imiona. Jednakże z ważnych powodów sąd na wniosek przysposobionego lub przysposabiającego może w orzeczeniu o rozwiązaniu stosunku przysposobienia postanowić, że przysposobiony powraca do nazwiska, które nosił przed orzeczeniem przysposobienia. Na wniosek przysposobionego sąd orzeka o jego powrocie do poprzednio noszonego imienia lub imion.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo i reprezentację w postępowaniach o ustanowienie lub zwolnienie opiekuna, kuratora albo umieszczenie małoletniego w instytucjonalnej pieczy zastępczej.
Zgodnie z art. 145 § 1 k.r.o. opiekę ustanawia się dla małoletniego w wypadkach przewidzianych w tytule II niniejszego kodeksu. Według art. 145 § 2 k.r.o. opiekę ustanawia sąd opiekuńczy, skoro tylko poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.
Na podstawie art. 146 k.r.o. opiekę sprawuje opiekun. Wspólne sprawowanie opieki nad dzieckiem sąd może powierzyć tylko małżonkom. Dalsze wymogi dotyczące opiekuna ustanawia art. 148 k.r.o. Po pierwsze, nie może być ustanowiona opiekunem osoba, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych albo została pozbawiona praw publicznych. Po drugie, opiekunem małoletniego nie może być ustanowiona także osoba, która została pozbawiona władzy rodzicielskiej albo skazana za przestępstwo przeciwko wolności seksualnej lub obyczajności albo za umyślne przestępstwo z użyciem przemocy wobec osoby lub przestępstwo popełnione na szkodę małoletniego lub we współdziałaniu z nim, albo osoba, wobec której orzeczono zakaz prowadzenia działalności związanej z wychowywaniem, leczeniem, edukacją małoletnich lub opieką nad nimi, lub obowiązek powstrzymywania się od przebywania w określonych środowiskach lub miejscach, zakaz kontaktowania się z określonymi osobami lub zakaz opuszczania określonego miejsca pobytu bez zgody sądu. Po trzecie, nie może być ustanowiony opiekunem ten, w stosunku do kogo zachodzi prawdopodobieństwo, że nie wywiąże się należycie z obowiązków opiekuna.
Zgodnie z art. 147 k.r.o. jeżeli dobro pozostającego pod opieką tego wymaga, sąd opiekuńczy wydaje niezbędne zarządzenia dla ochrony jego osoby lub majątku aż do czasu objęcia opieki przez opiekuna; w szczególności sąd opiekuńczy może ustanowić w tym celu kuratora.
Według art. 151 k.r.o. sąd opiekuńczy może ustanowić jednego opiekuna dla kilku osób, jeżeli nie ma sprzeczności między ich interesami. Opieka nad rodzeństwem powinna być w miarę możności powierzona jednej osobie.
Zgodnie z art. 152 k.r.o. każdy, kogo sąd opiekuńczy ustanowi opiekunem, obowiązany jest opiekę objąć. Z ważnych powodów sąd opiekuńczy może zwolnić od tego obowiązku.
W myśl art. 153 k.r.o. objęcie opieki następuje przez złożenie przyrzeczenia przed sądem opiekuńczym. Opiekun powinien objąć swe obowiązki niezwłocznie.
Regulacja dotycząca ustanowienia kuratora znajduje się natomiast w przepisach szczególnych. Zgodnie z art. 178 § 1 k.r.o. kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych. Jak stanowi zaś art. 178 § 2 k.r.o. w zakresie nieuregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.
Pomoc prawna obejmuje doradztwo, opiniowanie i reprezentację w czynności zawierania małżeńskiej umów majątkowych (intercyza).
Art. 47 k.r.o. stanowi, że:
- 1. Małżonkowie mogą przez umowę zawartą w formie aktu notarialnego wspólność ustawową rozszerzyć lub ograniczyć albo ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków (umowa majątkowa). Umowa taka może poprzedzać zawarcie małżeństwa.
- 2. Umowa majątkowa małżeńska może być zmieniona albo rozwiązana. W razie jej rozwiązania w czasie trwania małżeństwa, powstaje między małżonkami wspólność ustawowa, chyba że strony postanowiły inaczej.
Należy jednak pamiętać, że zgodnie z art. 471 k.r.o. małżonek może powoływać się względem innych osób na umowę majątkową małżeńską, gdy jej zawarcie oraz rodzaj były tym osobom wiadome.
