Zadatek a zaliczka

Zadatek i zaliczka są tzw. dodatkowymi zastrzeżeniami umownymi. Strony mogą, ale nie muszą, przewidzieć w umowie postanowienia mające na celu uregulowanie zasad i terminów uiszczenia ceny rzeczy przed jej wydaniem lub wartości usługi przed jej wykonaniem. Zadatek i zaliczka polegają na spełnieniu przez jedną ze stron świadczenia pieniężnego przed wykonaniem zobowiązania przez drugą stronę (czyli przed wykonaniem umowy). Obie instytucje mają jednak pewne znaczące różnice.

Zadatek

Zgodnie z art. 394 k.c.:

• 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.
• 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.
• 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

Regulacja zadatku ma charakter dyspozytywny, czyli może być modyfikowana przez strony w umowie.

Zadatek może być zastrzeżony na rzecz tylko jednej albo obu stron.

Przedmiotem zadatku są najczęściej pieniądze, chociaż nie wyklucza się też rzeczy oznaczonych co do gatunku lub tożsamości jako przedmiotu zadatku.

Wysokość zadatku nie jest uregulowana w ustawie, ale przyjmuje się, że powinien on stanowić niewielką część świadczenia pieniężnego uzgodnionego w umowie.

Zadatek jest czynnością realną, co oznacza, że jego skuteczność zależy od tego, czy został faktycznie uiszczony przy zawarciu umowy. W braku zapłaty zadatku, mimo uzgodnienia przez strony, że będzie dany, nie można odwoływać się do sankcji, które są przewidziane w art. 394 k.c. na wypadek niewykonania umowy.

Skutki wpłacenia zadatku przewidziane w ustawie są uzależnione od tego, która ze stron dała zadatek.

Jeśli dłużnik z przyczyn, za które ponosi winę, nie wykona zobowiązania, wierzyciel ma prawo odstąpić od umowy. Uprawnienie to przysługuje nawet wtedy, gdy nie było w umowie żadnego dodatkowego zastrzeżenia umożliwiającego odstąpienie od niej w określonych przypadkach.

Dodatkowym uprawnieniem na wypadek niewykonania umowy przez dłużnika jest prawo do:

• zachowania zadatku, jeśli wierzyciel był stroną przyjmującą zadatek,
• żądania podwójnej wysokości zadatku, jeśli wierzyciel był stroną, która uiściła zadatek.

Roszczenia wierzyciela wynikające z zastrzeżenia zadatku w umowie przedawniają się na zasadach ogólnych, czyli w terminie 6 lat od dnia wymagalności zadatku albo w terminie 3 lat od dnia wymagalności zadatku, jeśli roszczenie pozostaje w związku z prowadzeniem działalności gospodarczej.

Zaliczka

Instytucja zaliczki nie jest regulowana w ustawie.

Najczęściej przyjmuje się, że przedmiot zaliczki powinien być ten sam, co przedmiot świadczenia głównego. Jeśli więc jedna ze stron jest zobowiązana do uiszczenia na rzecz drugiej strony określonej kwoty pieniężnej, zaliczka polega na zapłacie pewnej części tej kwoty przez nią na poczet wykonania swojego zobowiązania w przyszłości. Wpłacona kwota pomniejsza wysokość świadczenia pieniężnego pozostałego do zapłaty w ramach zawartej umowy.

Zaliczkę uiszcza zawsze strona przeciwna do uprawnionej. Jeśli więc sprzedawca jest uprawniony do żądania zapłaty ceny, kupujący może uiścić zaliczkę na poczet należnej ceny.

Ustalenie przez strony zaliczki nie ma wpływu na zasady odpowiedzialności z tytułu niewykonania umowy.

Zadatek wpłacony przez stronę, która z własnej winy dopuściła się naruszenia zobowiązania, przepada. Zaliczka uiszczona przez stronę, która z własnej winy nie wykonała zobowiązania, może być odzyskana (o ile nie zostanie potrącona przez drugą stronę z roszczeniami przysługującymi jej wobec strony, która nie wykonała zobowiązania).